โดย สมิตา หมวดทอง nuienglish@hotmail.com (กระแสทรรศน์ มติชนรายวัน ฉบับวันที่ 25 พฤษภาคม 2553)
ถ้าถามว่าความสงบเป็นสิ่งดีหรือไม่ คนส่วนใหญ่คงตอบโดยไม่ต้องลังเลว่า "ดี"
แต่นักทฤษฎีท่านหนึ่งคือ Johan Galtung กลับมองว่ายังมีความสงบอยู่ประเภทหนึ่งที่เรียกว่า negative peace หรือ สันติที่เป็นลบ ซึ่งหมายถึงการยุติความรุนแรงเฉพาะหน้า ดูเหมือนคลี่คลาย ทุกสิ่งทุกอย่างเข้าที่เข้าทาง แต่ที่เรียกว่าเป็น "ลบ" ก็เพราะอันที่จริงแล้วความขัดแย้งและปัญหาที่อยู่เดิมยังคงดำเนินต่อไป เนื่องจากไม่ได้มีการเข้าไปจัดการกับสาเหตุที่แท้จริงอย่างเหมาะสม
ความขัดแย้งที่ลุกลามมักเป็นส่วนผสมของสาเหตุ 2 ประเภท คือ สาเหตุพื้นฐาน (Structural causes) และสาเหตุเฉพาะหน้า (immediate causes)
สาเหตุพื้นฐานมักสัมพันธ์กับปัญหาเชิงโครงสร้างพื้นฐานที่มีมานาน เช่น ความแตกต่างทางชาติพันธุ์ ความไม่เท่าเทียม ความเหลื่อมล้ำในสังคม
ในขณะที่สาเหตุเฉพาะหน้ามักเป็นสถานการณ์ที่ทำให้ความขัดแย้งปะทุและขยายตัวออกไปในวงกว้าง เช่น การปลุกระดม บุคลิกภาพของผู้นำฝูงชนซึ่งนำไปสู่การต่อสู้
เวลาที่ความขัดแย้งลุกลาม คนส่วนใหญ่มักให้ความสนใจกับสาเหตุประเภทหลัง เพราะเป็นรูปธรรม จับต้องได้ง่าย และดูเหมือนจะมีความสัมพันธ์กับปัญหาหากพิจารณาตามช่วงเวลาที่เกิด
แต่กลับละเลยสาเหตุเชิงโครงสร้างซึ่งมีความสำคัญเทียบเท่าหรืออาจจะมากกว่าสาเหตุเชิงสถานการณ์เสียด้วยซ้ำ
เพราะปัญหาหรือความบกพร่องของโครงสร้างนั้นเป็นมูลเหตุเบื้องต้นที่ทำให้เกิดสิ่งที่เรียกว่า persisting grievance (ซึ่งอาจแปลเป็นภาษาไทยได้ว่า ความกดดันเรื้อรัง)
เปรียบเสมือเชื้อไฟที่พร้อมจะลุกลามได้เสมอเมื่อมีลมพัด
อย่างในประเทศไทย ปัญหาที่ต่างฝ่ายต่างรับรู้กันมาโดยตลอด คือ ความแตกต่างระหว่างเมืองกับชนบทในเรื่องโอกาสทางสังคมและเศรษฐกิจซึ่งเรียกกันว่าทวิลักษณ์ (dualism)
ยิ่งไปกว่านั้น หากพิจารณาในภาพรวมจะพบว่าความแตกต่างดังกล่าวไม่ได้จำกัดขอบเขตอยู่ในแง่พื้นที่ทางกายภาพ แต่ยังหมายถึงความแตกต่างระหว่างบุคคลและกลุ่มทางสังคมซึ่งอาศัยอยู่ร่วมกันเป็นชาติไทย
การพิจารณาสาเหตุที่แท้จริงจึงเป็นปัจจัยที่จะนำไปสู่การแก้ปัญหาในระยะยาวเพื่อสร้างสันติภาพที่แท้จริง
แต่การระบุว่าอะไรเป็นสาเหตุที่แท้จริงย่อมขึ้นอยู่กับการวางกรอบ (framing) ของปัญหาด้วย
เช่น หากมองว่าความยากจนเป็นปัญหาเชิงบุคคล สาเหตุของปัญหานี้ คือ การที่คนยากจนไม่ขยัน
แต่ถ้ามองว่าเป็นปัญหาเชิงมหภาค สาเหตุของปัญหา คือ นโยบายแห่งรัฐที่ไม่ได้เข้าไปช่วยเหลือและกระจายโอกาสให้คนอย่างเต็มที่ความแตกต่างในการมองปัญหาจึงเป็นเรื่องดีที่ทำให้สังคมมีแง่คิดและประสานแนวคิดต่างๆ เพื่อเป็นแนวทางแก้ไขสิ่งที่ผิดพลาดได้
หากมองว่าเป็นปัญหาการเมือง ก็แก้ไขด้วยวิถีทางแห่งการเมือง
หากมองว่าเป็นเศรษฐกิจ ก็ต้องแก้ไขความเป็นอยู่ การทำมาหากินโดยเฉพาะการถือครองที่ดินเพื่อสื่อความหมายเชิงสัญลักษณ์ถึงโอกาสทางเศรษฐกิจ สังคมขั้นพื้นฐาน รวมถึงความภาคภูมิใจที่ตนได้รับการยอมรับว่าเป็นส่วนหนึ่งของสังคม
ความสงบนั้นไม่ใช่สิ่งที่ดีเสมอไป ดังที่มหาตมะ คานธี กล่าวว่าสันตินั้นมี 2 แบบ คือ สันติเพื่อปิดปากกระบอกปืน (peace that silences the guns) กับ สันติที่ทำให้การใช้ปืนเป็นเรื่องไม่จำเป็นอีกต่อไป (peace that makes the guns irrelevant)
ทุกคนปรารถนาสันติแบบที่สอง แต่ในความเป็นจริง ความพยายามมักหยุดอยู่ตรงที่สันติแบบแรก
และเช่นเดียวกัน ความขัดแย้งก็ไม่ใช่สิ่งที่เลวร้ายเสมอไป เมื่อมีปัญหา การจัดการกับปัญหาอย่างถูกต้องจะนำไปสู่ดุลยภาพที่สูงขึ้นหรือชีวิตที่ดีขึ้นได้
สันติภาพสร้างได้หากเรามีความพยายามมากพอที่จะค้นหาและจัดการกับสาเหตุแห่งปัญหาที่แท้จริง
แต่ปัญหาที่ใหญ่กว่านั้นของคนส่วนมาก คือ เมื่อสงบแล้วก็ทำเฉยๆ ราวกับว่าไม่มีอะไรเกิดขึ้น ก็ให้มันแล้วๆ ไปเพียงเพื่อหวังความสุขอย่างฉับพลัน (forget, rather than forgive)
ซึ่งภาวะแบบนี้จะมีคำศัพท์ที่เรียกกันคือ amnesia (แปลเป็นภาษาไทยว่า การลืมเสียเถิด)
Silence is not always golden.
เรามักจะพูดกันว่า พูดไปสองไพเบี้ยนิ่งเสียตำลึงทอง แต่จริงๆ แล้ว
ความเงียบก็คงจะไม่ใช่คำตอบสำหรับทุกปัญหา
 |
แต่นักทฤษฎีท่านหนึ่งคือ Johan Galtung กลับมองว่ายังมีความสงบอยู่ประเภทหนึ่งที่เรียกว่า negative peace หรือ สันติที่เป็นลบ ซึ่งหมายถึงการยุติความรุนแรงเฉพาะหน้า ดูเหมือนคลี่คลาย ทุกสิ่งทุกอย่างเข้าที่เข้าทาง แต่ที่เรียกว่าเป็น "ลบ" ก็เพราะอันที่จริงแล้วความขัดแย้งและปัญหาที่อยู่เดิมยังคงดำเนินต่อไป เนื่องจากไม่ได้มีการเข้าไปจัดการกับสาเหตุที่แท้จริงอย่างเหมาะสม
ความขัดแย้งที่ลุกลามมักเป็นส่วนผสมของสาเหตุ 2 ประเภท คือ สาเหตุพื้นฐาน (Structural causes) และสาเหตุเฉพาะหน้า (immediate causes)
สาเหตุพื้นฐานมักสัมพันธ์กับปัญหาเชิงโครงสร้างพื้นฐานที่มีมานาน เช่น ความแตกต่างทางชาติพันธุ์ ความไม่เท่าเทียม ความเหลื่อมล้ำในสังคม
ในขณะที่สาเหตุเฉพาะหน้ามักเป็นสถานการณ์ที่ทำให้ความขัดแย้งปะทุและขยายตัวออกไปในวงกว้าง เช่น การปลุกระดม บุคลิกภาพของผู้นำฝูงชนซึ่งนำไปสู่การต่อสู้
เวลาที่ความขัดแย้งลุกลาม คนส่วนใหญ่มักให้ความสนใจกับสาเหตุประเภทหลัง เพราะเป็นรูปธรรม จับต้องได้ง่าย และดูเหมือนจะมีความสัมพันธ์กับปัญหาหากพิจารณาตามช่วงเวลาที่เกิด
แต่กลับละเลยสาเหตุเชิงโครงสร้างซึ่งมีความสำคัญเทียบเท่าหรืออาจจะมากกว่าสาเหตุเชิงสถานการณ์เสียด้วยซ้ำ
เพราะปัญหาหรือความบกพร่องของโครงสร้างนั้นเป็นมูลเหตุเบื้องต้นที่ทำให้เกิดสิ่งที่เรียกว่า persisting grievance (ซึ่งอาจแปลเป็นภาษาไทยได้ว่า ความกดดันเรื้อรัง)
เปรียบเสมือเชื้อไฟที่พร้อมจะลุกลามได้เสมอเมื่อมีลมพัด
อย่างในประเทศไทย ปัญหาที่ต่างฝ่ายต่างรับรู้กันมาโดยตลอด คือ ความแตกต่างระหว่างเมืองกับชนบทในเรื่องโอกาสทางสังคมและเศรษฐกิจซึ่งเรียกกันว่าทวิลักษณ์ (dualism)
ยิ่งไปกว่านั้น หากพิจารณาในภาพรวมจะพบว่าความแตกต่างดังกล่าวไม่ได้จำกัดขอบเขตอยู่ในแง่พื้นที่ทางกายภาพ แต่ยังหมายถึงความแตกต่างระหว่างบุคคลและกลุ่มทางสังคมซึ่งอาศัยอยู่ร่วมกันเป็นชาติไทย
การพิจารณาสาเหตุที่แท้จริงจึงเป็นปัจจัยที่จะนำไปสู่การแก้ปัญหาในระยะยาวเพื่อสร้างสันติภาพที่แท้จริง
แต่การระบุว่าอะไรเป็นสาเหตุที่แท้จริงย่อมขึ้นอยู่กับการวางกรอบ (framing) ของปัญหาด้วย
เช่น หากมองว่าความยากจนเป็นปัญหาเชิงบุคคล สาเหตุของปัญหานี้ คือ การที่คนยากจนไม่ขยัน
แต่ถ้ามองว่าเป็นปัญหาเชิงมหภาค สาเหตุของปัญหา คือ นโยบายแห่งรัฐที่ไม่ได้เข้าไปช่วยเหลือและกระจายโอกาสให้คนอย่างเต็มที่ความแตกต่างในการมองปัญหาจึงเป็นเรื่องดีที่ทำให้สังคมมีแง่คิดและประสานแนวคิดต่างๆ เพื่อเป็นแนวทางแก้ไขสิ่งที่ผิดพลาดได้
หากมองว่าเป็นปัญหาการเมือง ก็แก้ไขด้วยวิถีทางแห่งการเมือง
หากมองว่าเป็นเศรษฐกิจ ก็ต้องแก้ไขความเป็นอยู่ การทำมาหากินโดยเฉพาะการถือครองที่ดินเพื่อสื่อความหมายเชิงสัญลักษณ์ถึงโอกาสทางเศรษฐกิจ สังคมขั้นพื้นฐาน รวมถึงความภาคภูมิใจที่ตนได้รับการยอมรับว่าเป็นส่วนหนึ่งของสังคม
ความสงบนั้นไม่ใช่สิ่งที่ดีเสมอไป ดังที่มหาตมะ คานธี กล่าวว่าสันตินั้นมี 2 แบบ คือ สันติเพื่อปิดปากกระบอกปืน (peace that silences the guns) กับ สันติที่ทำให้การใช้ปืนเป็นเรื่องไม่จำเป็นอีกต่อไป (peace that makes the guns irrelevant)
ทุกคนปรารถนาสันติแบบที่สอง แต่ในความเป็นจริง ความพยายามมักหยุดอยู่ตรงที่สันติแบบแรก
และเช่นเดียวกัน ความขัดแย้งก็ไม่ใช่สิ่งที่เลวร้ายเสมอไป เมื่อมีปัญหา การจัดการกับปัญหาอย่างถูกต้องจะนำไปสู่ดุลยภาพที่สูงขึ้นหรือชีวิตที่ดีขึ้นได้
สันติภาพสร้างได้หากเรามีความพยายามมากพอที่จะค้นหาและจัดการกับสาเหตุแห่งปัญหาที่แท้จริง
แต่ปัญหาที่ใหญ่กว่านั้นของคนส่วนมาก คือ เมื่อสงบแล้วก็ทำเฉยๆ ราวกับว่าไม่มีอะไรเกิดขึ้น ก็ให้มันแล้วๆ ไปเพียงเพื่อหวังความสุขอย่างฉับพลัน (forget, rather than forgive)
ซึ่งภาวะแบบนี้จะมีคำศัพท์ที่เรียกกันคือ amnesia (แปลเป็นภาษาไทยว่า การลืมเสียเถิด)
Silence is not always golden.
เรามักจะพูดกันว่า พูดไปสองไพเบี้ยนิ่งเสียตำลึงทอง แต่จริงๆ แล้ว
ความเงียบก็คงจะไม่ใช่คำตอบสำหรับทุกปัญหา
