การต่อสู้ทางความคิดประการหนึ่งที่เกิดขึ้นในช่วงปลายปี 2552คือข้อเสนอว่าด้วย “นครปัตตานี” ของ พล.อ.ชวลิต ยงใจยุทธประธานพรรคเพื่อไทย และอดีตนายกรัฐมนตรีแม้แนวคิดเรื่อง “นครปัตตานี” ของ พล.อ.ชวลิต จะยังไม่มีรายละเอียดใดๆ ชัดเจน นอกจากการจัดรูปการปกครองท้องถิ่นแบบพิเศษสำหรับ
พื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ และอาจรวม 4 อำเภอของ จ.สงขลาแต่แนวคิดดังกล่าวก็ได้รับการขานรับอย่างกว้างขวางจากภาคส่วนต่างๆวันที่ 10 ธ.ค.2552 เครือข่ายภาคประชาสังคม 23 องค์กรเครือข่ายการเมืองภาคพลเมืองเพื่อท้องถิ่น สำนักสันติวิธีและธรรมาภิบาลสถาบันพระปกเกล้า และศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้ ได้ร่วมกันจัดเวทีสาธารณะที่ ม.อ.ปัตตานีเพื่อระดมความคิดเห็นเกี่ยวกับการปกครองท้องถิ่นแบบใหม่ที่สอดคล้องกับสภาพสังคมและ
วัฒนธรรมของจังหวัดชายแดนภาคใต้นอกจากเวทีใหญ่ที่ ม.อ.ปัตตานี แล้ว เครือข่ายภาคประชาสังคมยังเดินหน้าจัดเวทีสาธารณะขนาดย่อยใน 33 อำเภอของสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ รวมทั้ง 4 อำเภอของ จ.สงขลาเพื่อสร้างกระแสในเรื่องนี้ก่อนยกรา่งกฎหมายเสนอต่อรัฐบาลและรัฐสภาผศ.ปิยะ กิจถาวร คณบดีคณะรัฐศาสตร์ ม.อ.ปัตตานี อดีตที่ปรึกษาศูนย์อำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ (ศอ.บต.) มองว่า...การจุดกระแสเรื่องนครปัตตานีเป็นสิทธิของ
ประชาชนที่จะคิดและเคลื่อนไหวได้แม้สุดท้ายจะเกิดขึ้นจริงหรือไม่ก็ตาม แต่ภาครัฐต้องเคารพกระบวนการในสังคมเสรีประชาธิปไตย“ผมคิดว่ากระบวนการเสรีประชาธิปไตยจะเป็นตัวคลี่คลายปัญหาหรือเป็นทางออกที่ดีของปัญหาได้ เพราะทุกคนล้วนต้องการสันติสุข”ผศ.ปิยะ กล่าวอย่างไรก็ดี แนวคิดเรื่อง “นครปัตตานี” ถูกวิจารณ์จากหลายฝ่ายเช่นกันว่าเป็นเพียงการจุดพลุเพื่อสร้างกระแสทางการเมืองของพล.อ.ชวลิต ที่เพิ่งย้ายชายคาไปเข้าพรรคเพื่อไทยเท่านั้น
โดยเฉพาะ “พรรคประชาธิปัตย์” ในฐานะแกนนำรัฐบาลชุดปัจจุบันปฏิเสธแนวทางนี้อย่างสิ้นเชิงและเห็นว่าแนวทางที่รัฐบาลกำลังดำเนินการอยู่คือทุ่มงบพัฒนาควบคู่กับการใช้กลไก มาตรา 21 ตามพระราชบัญญัติการรักษาความมั่นคงภายในราชอาณาจักร พ.ศ.2551 หรือ พ.ร.บ.ความมั่นคง จะสามารถคลี่คลายสถานการณ์ในพื้นที่ได้ดีกว่านายนิพนธ์ บุญญามณี ส.ส.สงขลา แม่ทัพภาคใต้ของพรรคประชาธิปัตย์ กล่าวว่า ขณะนี้ปฏิบัติการทางทหารของฝ่ายความมั่นคง
น่าจะมาถึงจุดอิ่มตัวแล้วขณะที่การจัดงบประมาณก็เริ่มทุ่มไปที่งานพัฒนามากขึ้นซึ่งเป็นทิศทางที่ถูกต้องฉะนั้นจุดเปลี่ยนของปัญหาภาคใต้จึงอยู่ที่การลดความหวาดระแวงของประชาชนที่มีต่อรัฐให้ได้มากที่สุด“เริ่มจากกระบวนการยุติธรรมต้องไม่ไปสร้างเงื่อนไขความหวาดระแวง ต้องเป็นที่พึ่งอันมั่นคงให้กับประชาชน การจับกุมแบบเหวี่ยงแหหรือจับแพะต้องเลิกเพราะที่ผ่านมาคดีความมั่นคงที่ถูกนำขึ้นสู่ศาล ปรากฏว่ายกฟ้องถึง 40% จุดนี้ต้องรีบแก้ พร้อมๆ กับ
การเข้าไปช่วยเหลือเยียวยากลุ่มแม่หม้ายกับเด็กกำพร้าในฐานะผู้สูญเสียโดยตรงจากเหตุการณ์ความรุนแรง ซึ่งที่ผ่านมารัฐละเลยมาตลอด”นอกจากกระบวนการยุติธรรมปกติแล้ว ยังต้องมีช่องทางพิเศษเพื่อให้ความเป็นธรรมกับผู้ถูกกล่าวหาด้วย และช่องทางนั้นก็คือมาตรา 21 แห่ง พ.ร.บ.ความมั่นคงฯทั้งนี้ สาระของมาตรา 21 ก็คือ การเปิดโอกาสให้ผู้ต้องหาคดีความมั่นคงที่กลับใจเข้ามอบตัวกับพนักงานสอบสวน หรือเป็นบุคคลที่หลงผิดกระทำความผิดไปโดยรู้เท่า
ไม่ถึงการณ์พนักงานสอบสวนสามารถทำความเห็นเสนอไปยัง ผอ.รมน.เพื่อพิจารณา หาก ผอ.รมน.เห็นชอบด้วย ก็ให้อัยการยื่นคำร้องต่อศาลเพื่อให้ศาลสั่งให้บุคคลผู้นั้นเข้ารับการอบรมเป็นเวลาไม่เกิน 6 เดือนด้วยความยินยอม และจะไม่ถูกดำเนินคดีอาญานายนิพนธ์ กล่าวว่า หากนำช่องทางตามมาตรา 21 มาใช้อย่างเหมาะสมจะช่วยลดความหวาดระแวงที่ประชาชนมีต่อกลไกรัฐได้มากฉะนั้นรัฐบาลต้องรีบดำเนินการ โดยเฉพาะเร่งกำหนดลักษณะคดีที่ผู้ถูกกล่าวหาจะ
สามารถเข้าสู่กระบวนการตามมาตรา 21 ได้“รัฐต้องไม่มองคนเหล่านี้เป็นอาชญากร เพราะเขามีอุดมการณ์ทางการเมืองแตกต่างจากรัฐ เพียงแต่ต้องกำหนดลักษณะคดีให้ชัดเจนว่าคดีลักษณะไหนเข้าข่าย คดีลักษณะไหนไม่เข้าข่ายโดย กอ.รมน.และ สมช. (สภาความมั่นคงแห่งชาติ) ต้องรีบดำเนินการเพราะนายกฯ ก็มอบหมายไปตั้งนานแล้ว ผมคิดว่าหากทำตรงนี้ได้ก็ไม่จำเป็นต้องตั้งนครปัตตานี” ส.ส.สงขลา พรรคประชาธิปัตย์ ระบุ และว่า“ผมคิดว่าในระยะต่อ
จากนี้ หากใช้กลไกตามมาตรา 21 เพื่อคลี่คลายปัญหาด้านความมั่นคง ขณะเดียวกัน ศอ.บต.ก็ดูแลเรื่องงานพัฒนาซึ่ง ศอ.บต.ตามกฎหมายใหม่มีโครงสร้างองค์กรที่สามารถของบประมาณเองได้หากสองขาเดินคู่กันไปอย่างนี้คือความมั่นคงกับงานพัฒนา ไฟใต้จะดับได้อย่างแน่นอน”แนวทางทางแก้ปัญหาความไม่สงบในภาคใต้ทั้ง 2 รูปแบบ กำลังจะกลายเป็นจุดเปลี่ยนของการดับไฟใต้ที่โหมหนักมาตลอด 6 ปี
